Znajdź zawartość

Jaki chmiel jest - każdy widzi... Wysuszony w szyszce zajmuje dużo miejsca i podatny jest na oddziaływanie tlenu. W sezonie zbiorów trzeba gdzieś go upchnąć, żeby jak najlepiej posłużył nam w sezonie piwowarskim.. No i tu rodzą się problemy, bo najlepiej przechowywać go w niskich temperaturach, idealnie, w zamrażarce. Tylko spróbujcie włożyć 5 kg szyszki do przeciętnej domowej lodówki, a gdzie tam marzenia o zamrażalce Rodzina stoi okoniem.. 'bo przecież truskawki trzeba gdzieś trzymać', 'bo grzybki lekko zblanszowane zimą to poezja', 'bo wędzonki na później włożone', 'bo.., bo.., bo..', 'to przecież śmierdzi niemiłosiernie..' - nie ma lekko piwowar - chmielarz. Domowe suszenie i pakowanie chmielu 1. Zbiory: Tu nie ma nad czym rozpisywać się.. Zrywamy szyszki. Szybko. Bez śmieci. 2. Suszenie - sposobów na forum jest kilka - piekarnik z termoobiegiem - duże pudło w ciepłym suchym miejscu - gazety na parapecie - suszarka do grzybów Ja z braku odpowiedniego piekarnika 'skazany' jestem na suszarkę. W zestawie suszarki z Niewiadowa są tylko 4 sita - niewiele towaru wejdzie - warto zainwestować ('tanie i wdzięczne hobby sobie wybrałem' - tak myślałem przy pierwszym piwie, gdzie miałem wiaderko 33 l i garnek 15 l ) w następne - przynajmniej do 8 sit. Rozkładamy chmiel na tackach Następnie suszymy I tu lekka modyfikacja sprzętu, bo przy dużym wypełnieniu tacek powietrze 'leci na boki', a chcemy, żeby przepływało przez całą kolumnę. Zrobiłem dość ciasną obudowę z kartonu. Ciasną na tyle, żeby zdejmować swobodnie obudowę do góry. Wysuszona szyszka jest delikatnie otwarta, w porównaniu do szyszki mokrej. 3. Rozdrabnianie Tak wysuszoną szyszkę trzeba 'gdzieś' schować.. Można barować się z całą szyszką - tak robiłem 3 lata temu. Efekt taki, że dużo siły włożonej, a szyszka i tak dużo zajmowała, pomimo pakowania próżniowego w workach. A można rozdrobnić szyszkę. Ja robię to maszynką do mielenia mięsa. W maszynce założone jest sitko fi14. Nie radziłbym zakładać mniejszego, bo chmiel się zbija i maszynka nie da rady. Całe mielenie wymaga cierpliwości, bo maszynka jednorazowo nie uciągnie zbyt dużej porcji chmielu. Dużo zależy też od zawartości alfakwasów w szyszce, czyli od odmiany. Jednak szybko załapiemy ile wrzucić - 'na słuch' pracy silnika. Co do grzania się układu - tak, występuje. Ale wolniejsze podawanie surowca do mielenia powoduje, że korpus mniej się grzeje. Dodatkowo chmiel można wcześniej włożyć do lodówki. 4. Pakowanie Taki zmielony chmiel dobrze 'kompresuje się' w woreczkach foliowych lub słoichach. Zastanowić się trzeba teraz, jakie porcje chcemy odmierzyć. Ja, po analizach mojego warzenia, doszedłem do wniosku, że najlepiej będzie jak zrobię konfekcję 20-30 g i spakuję w bardzo małe woreczki, 'zgrzewane na miarę' i upchnę ściśle z pomocą pakowarki próżniowej. W słoikach trzymałem chmiel zaraz po mieleniu - ubiłem to tak mocno, że nie mogłem wyjąć do pakowania w woreczki Przy pakowaniu w słoikach należy sprawdzać nakrętki.. Słoik '6' i nakrętka '4' - to nie może się udać - wszystko w lodówce przez noc pochłonęło zapach chmielu.. I w ten sposób miałem ser żółty i wędzonki o smaku i zapachu APA Pakowanie w woreczki: Potrzebujemy: - cylinder z rurki PWC (u mnie fi 28) i tłoczek z pręta gwintowanego z podkładką i 'rączką' do ubijania - pakowarki próżniowej i woreczków 'szytych na miarę' - najlepiej 'narobić' woreczków na całość na samym początku. Samo ubijanie suszu wymaga pewnej wprawy, ale dość szybko to ogarniemy. Porcjujemy chmiel. Najlepiej zrobić to jednorazowo dla kilku porcji - używam kubeczków po jogurtach - po zabiegu nie muszę tego myć. nakładamy woreczek na rurkę sypiemy chmiel dobijamy tłoczkiem Robimy to tak, żeby zbijanie następowało w woreczku a nie w rurce - mniej siły trzeba włożyć. Powtarzamy zasyp i ubijanie. Taki woreczek wrzucamy w pakowarkę. W 'proficook' jest tryb 'turbo' i właśnie tego używam. Efekt końcowy: Na załączonych zdjęciach jest spakowane ok. 2,3 kg chmielu. Porady: - myj ręce zwykłym mydłem sodowym - najlepsze efekty zmywania olejków i żywic chmielowych. Ba! Maszynkę do mielenia mięsa myłem mydłem, bo płyn do naczyń poległ. - dość szybko przechodź do pakowania próżniowego - upchnięty chmiel w woreczku ma tendencję do rozprężania (choć zależy to od odmiany - zawartość aa) - oznacz odmiany chmielu różnymi kolorami - łatwiej znajdziesz ten potrzebny chmiel w czeluściach lodówki lub zamrażarki Jak to jest z jakością chmielu po rozdrabnianiu? Dużo zależy od samych zbiorów i jakości suszenia szyszek. Na przykładzie z tego roku: ZULA zebrana za wcześnie nie pachnie tak obiecująco jak w tamtym roku. Ale już po suszeniu efekt był nieciekawy. Rozdrobnienie powoduje intensyfikację uwalniania aromatów - chmiel zaczął pachnieć żywicznie. Marynka, natomiast, pachnie obłędnie! Na każdym etapie. Zbiór - zioła+cytrusy, suszeni - zioła+cytrusy, rozdrobnienie - zioła+cytrusy (tylko, że urywa du..). Porównując szyszkę pakowaną i używaną w całości, z metod z przed lat i tego chmielu z rozdrobnienia, nie widzę dużych różnic. Zależy to wszystko od trafienia ze zbiorami głównie. U mnie w tym roku w czasie zborów padały deszcze. Zerwałem, bo nie chciałem czekać, aż chmiel zbrązowieje - naciąłem się któregoś roku i przejrzały chmiel był trqagiczny. Z z Marynką i Sybillą udało się wstrzelić idealne. Reszta chyba została dotknięta przez nadmierne opady

Witajcie, które odmiany z chmieli amerykańskich dają najbardziej cytrusowe aromaty?

Witam, Czym mogę zastąpić chmiel Sorachi Ace? Na stanie w sklepie lokalnym nie mają, a na jutro potrzebuję do Lemon IPA. Ktoś jakiś pomysł?

Jakimi dodatkami lubicie zaprawić swój cydr? Ja do tej pory użyłem: 1. Chmiel 2. Chmiel & Mięta. 3. Suszona skóra granatu & trawa cytrynowa. Najlepszy okazała się 3, ale wiadomo, sporo czynników...

Cześć, od jakiegoś czasu w każdym moim piwie pojawia się kwas izowalerianowy. Wiem że główną przyczyną jego pojawienia może być stary chmiel i stąd moje pytanie: W jaki sposób sprawdzić chmiel przed jego użyciem? Jak wąchałem granulat to nie czułem tego zapachu, również przy dodawaniu do brzeczki nic takiego się nie pojawiło. Innymi przyczynami może być: - starzenie się piwa: wykluczam bo wada pojawia się już w młodych piwach - infekcja: nic innego na nią nie wskazuje i dlatego chciałbym najpierw sprawdzić wpływ chmiel

Witajcie Koledzy, proszę o wskazówki w chmieleniu AIPA. Gotowy produkt około 21l. Mam do dyspozycji: Citra 13,5 - 60g Amarillo 7,5 - 60g Simcoe 13,3 - 60g Cascade 7,5 - 30g Mój plan jest takie: Citra 60g 60min Simcoe 30g 15min Amarillo 30g 5min Simcoe 30 g 1min Amarillo 30 g cicha Cascade 30g cicha Pozdrawiam

Witam! Ponieważ fruit ale z ostatniej warki fermentuje teraz z owocami/sokiem na cichej, zacząłem zastanawiać się nad następnym piwem ... Rodzina jednak nie przepada za bardzo za wynalazkami, za to bardzo chętnie napiła by się czegoś "normalnego". Chciałbym więc uwarzyć dla nich lagera, a ponieważ przymierzam się do pierwszego chmielenia, zamierzam połączyć przyjemne z pożytecznym. ^^ Planuję małą warkę, 8-10l, z ekstraktów (WES/Bruntal Jasny) i własnoręcznie na chmielić, ale choć wiem jak, nie mam bladego pojęcia JAKIE i w jakiej ilości chmieli użyć. Nie może być zbyt goryczkowe, bo mi tego nie wypiją, ale powinno być też i czuć, że COŚ tam, oprócz wody, jest. ;p Aha. Rodzina to wielbiciele koncerniaków, chciałbym więc pokazać im, ale też i nie zniechęcić, że lager MOŻE smakować lepiej. ^^ Byłbym wdzięczny za pomoc.

Kwestia chmielenia cydru pojawiała się na forum już w kilku wątkach w różnych kontekstach. Zawsze chyba jednak chodziło o chmielenie na zimno na aromat. Nie znalazłem wątku, który odnosiłby się do chmielenia na goryczkę. Dlatego pozwolę sobie na założenie nowego wątku. Od razu zaznaczam, że z każdym kto zarzuci mi, że mój produkt nie jest cydrem, bo nie jest zrobiony z samych jabłek, zgadzam się, uznaję i tłumaczę, że to jest eksperyment. Jeżeli zaś chodzi o używanie nazwy „cydr” to jest to w tym wypadku kwestia uznaniowa. Zrobiłem mały (ok 5l) nastaw. 2,8l litra soku jabłokowego 12,5BLG 0,9l soku z winogron (ciemnych) z domieszką soku jabłokwego 13BLG (dla wprowadzenia lekkiej taninicznosći) 200 ml soku z dwóch grejfrutów 12.25BLG (dla podbicia goryczki) 1l wody z roztopioną melassą z trzciny cukrowej (aromat suszonej śliwki) 15BLG Tę wodę gotowałem 60 minut a w niej w minucie 0 wrzuciem 10g Wakatu (7,2% alfa kwasów), w 30 minucie kolejne 10g tego samego chmielu, w 50 minucie kolejne 5g tego samego chmielu, w 55 minucie kolejne 5g tego samego chmielu. Wyłączyłem palnik po 60 minutach i zostawiłem żeby się schołodził sam do 65 stopni C, a następnie schłodziłem już mocno do 16 stopni C. Nachmieloną wodę dodałem do fermentora, w którym nastaw fermentował już od dwóch dni. Wynikało to z tego, że chciałem, żeby drożdże rozkręciły się na fruktozie, a nie sacharozie. Początkowo (5 dni) fermentowało pomiędzy 14 a 16 stopni C (otoczenie). Temperatury nastawu nie mam jak zmierzyć. Niestety, w moich warunkach kontrola temperatury jest bardzo trudna i chwila nieuwagi skutkuje szybkim wzrostem. Wydaje mi się, że przez pierwsze pięć dni temperatura dwa razu uciekła do jakiś 20 stopni. W piątym dniu nastaw zszedł do 6,5BLG W tym momencie dodałem 15g tego samego Wakatu. W trakcie ferementacji mocno waliło kanalizą. Między piątym a ósmym dniem starałem się fermentować w 18 – 20 stopniach C. Pod koniec ósmego dnia było 1,8 plato. Fermentacja na dobre skończyła się kilka dni później, a zabutelkowałem w 14 dniu. Refermentowałem z demerarą (4g na 0,5l). Butelkę, którą próbowałem dzisiaj (0,5) dosłodziłem 6g ksylitolu. Efekt bardzo mnie ucieszył. Po nalaniu piana bardzo wysoka i drobna, dość szybko opada. Kolor śliwkowy (woda z kałuży). W aromacie dominuje słodkie jabłoko, w tle jakieś cytrusy i las iglasty. W smaku, na początku, cydr jest delikatnie kwaśnawy (jak w białym winie) później wjeżdża krótka, ale wyraźna goryczka, a po niej jakby lekka słodycz jabłka. Aromat, który zostaje w nosie po łyku to skórka czerwonego jabłka. Alkohol w smaku nie wyczówalny. Pije się błyskawicznie, szybko idzie w głowę. Nie udało się uzyskać taniniczności czerwonego wina, na którą lekko liczyłem. Pozdrawiam!

Hej, czy warzył ktoś piwo z chmielu U3/132 z RPA? http://twojbrowar.pl/pl/uniwersalny/2417-u3132-50g-rpa-chmiel-granulat.html Robiłem dziś SMaSH na tym właśnie chmielu, już drugi raz. Daje taką dziwną ostrą, piekącą goryczkę, jakby chemiczną. Warzyłem piwo po raz drugi, pierwszą warkę wylałem, bo myślałem, że ten smak to od nowego garnka, którego nie umyłem przed warzeniem. Ma ktoś jakieś doświadczenia?

Czy wiecie ile to 5kg chmielu suszonego w szyszce? ja już wiem, i na własnej skórze się przekonałem, że dużo. Ale do rzeczy. Przeczytaj ogłoszenie @mike83 o sprzedaży chmielu. Wspieraj polskich plantatorów, zapytaj na chacie czy się zrzucamy, @Mrzon, @BretBeermann, @Pan Łyżwa @Matros się piszą. Miej pakowarkę próżniową i zaoferuj, że poprzerzucasz w mniejsze ilości nie wiedząc ile to objętościowo 5kg chmielu. Złóż zamówienie i czekaj niecierpliwie. Dostań awizo z poczty mimo tego, że jesteś w domu. Idź na pocztę, wchodząc do oddziału nie widzisz paczki ale twój nos mowi Ci, że paczka już czeka. Zobacz paczkę i uświadom sobie swój błąd. Pani w okienku daje radę, aby zamawiać częściej, bo po raz pierwszy tak ładnie w placówce pachnie. Zasuwaj do sklepu po worki do pakowarki, dużo dużych worków. Zacznij pakować i uświadom sobie, że sucha szyszka chmielowa nie chce kooperować. Jest wszędzie ale nie w mniejszym worku. Zmień ambitne plany pakowania po 50g na 200g. Uświadom sobie, że jakby teraz wpadły jakieś służby, to dość dziwnie to wygląda, a ty nie masz jakiejś sensownej wymówki. Zacznij pałać nienawiścią do @Mrzon, @BretBeermann, @Pan Łyżwa, @Matros. Pakuj 3 godziny i pomyśl, że to już koniec. Zauważ co się stało w kuchni i jakimś cudem z resztą mieszkania. Odkurzaj kolejne 30 minut. Zapach w mieszkaniu oraz radość żony z czystej podłogi bezcenna! Poniżej kilka zdjęć jak to wyglądało (butelka jest dla porównania wielkości). Było warto, chmiel jest super. Poniżej porównanie 200 gram suchej szyszki do 200 gram pelletu.

Witam wszystkich serdecznie , w najbliższym czasie mam zamiar uwarzyć swoją pierwszą AIPA która będzie nosić piękną nazwę TRAMP ! Niestety małe doświadczenie skłoniło mnie do poproszenia Was o pomoc w skomponowaniu dobrej receptury. Jako początkujący trafiłem na stronę browamatora i z tej strony również starałem się skomponować swoją pierwszą recepturę inspirując się innymi przepisami oraz dodając szczyptę fantazji. Poniżej to co sobie wymyśliłem. Proszę o konstruktywne uwagi i sugestie. Sklad: Słody Słód pale ale 5.5-7.5 EBC Weyermann® 7 kg Słód Carared® 40-50 EBC Weyermann® 250g Słód Carahell® 20-30 EBC Weyermann® 200g Chmiele Chmiel Chinook (USA) 30 g - granulat, zbiór 2015 Chmiel Citra® (USA) 60 g - granulat, zbiór 2016 Chmiel Warrior® (USA) 90 g - granulat, zbiór 2015 Drożdze Drożdże piwowarskie Fermentis Safale™ US-05 saszetka 11.5 g x2 Przepis: Zacieranie: 65°C ~45min (+-próba jodowa) - słód nr. 1 - pale ale 74°C ~15min - słód nr. 2. i nr. 3 - Carared + Carahell Chmielenie: 30g Warrior - 50 min 30g Chinook - 25 min 30g Citra - 15 min 15g Warrior - 0min - na zimno 30g Citra - 0min - na zimno IBU = ~69 Chmielenie na cichej: 30g Warrior - 1 tyg 30g Citra - 1 tyg Planowany rezultat: 16° BLG IBU = ~69 Ilość brzeczki = 30L Ilość końcowego piwa = min 25L Zawartość alkoholu = ~6.5% Ibu liczyłem z tej strony (może się komuś przyda) - niestety nie wiem czy dobrze przelicza: http://www.beer-calc.pl/obliczIBU Niestety jeszcze nie dorobiłem się chłodnicy tak więc będę chłodził brzeczkę w wannie pełnej zimnej wody. Nie wiem też w jakim stopniu wpłynie chmielenie na cichej na IBU. To ~50 IBU jest obliczone bez cichej. Ile może zwiększyć się ibu przy takim chmieleniu na cichej? Myślicie że jedna saszetka drożdży wystarczy ? Cały proces chciałbym udokumentować poprzez zdjęcia i moje komentarze oraz podzielić się nimi tutaj z wami. Od zacierania do etykietowania. Etykietki będę robił sam więc również będziecie mogli ocenić.

Potrzebuje więcej miejsca na nowe chmiele, więc pozbywam się 2 jednorocznych sztobr Marynki. Roślina już wypuszcza pędy. Najlepiej odbiór osobisty Warszawa-wawer lub Bednary (koło Łomży).

Kraj pochodzenia: Nowa Zelandia Odmiana: uniwersalna Średnia zawartość alfakwasów: ok 14% Krótki opis: Chmiel o właściwościach zarówno goryczkowych jak i aromatycznych.Intensywny aromat skórki cytryny oraz igieł sosnowych.

Hej! Mam pewne wątpliwości związane z efektywnością chmielenia na aromat w ostatnich minutach gotowania brzeczki (15 - 0 min). Otóż przy mojej trzeciej warce wrzuciłem do gara we wspomnianym okresie ~38g chmieli centennial i cascade. W wiadrze po fermentacji burzliwej trochę czuć było te aromaty, ale po tygodniu cichej jak zaglądnąłem, żeby dorzucić jeszcze chmielu na zimno nie czułem praktycznie już nic. Wróciłem od razu myślami, do poprzedniej warki gdzie w końcowym produkcie również spodziewałem się większych aromatów niż faktycznie były. Macie pomysł gdzie mi mógł ten zapach uciec? Fermentory nówki sztuki. Może to wina temp? Obecnie jest koło 12 stopni w wiadrze. Może za wolno schładzałem? Trwało to z 40 min, ale na początku dolewałem zimnej mineralki, więc szybko zbijałem z wysokiej temp. W garze chmieliłem granulatem bez skarpet. Może to chmielenie na aromat w ostatnich minutach jest przereklamowane? pozdro

Cześć, zastanawiam się ostatnio nad wytworzeniem ekstraktu chmielowego w domu. Potrzeba moja wynika z przebywania ze znajomymi w miejscach, w których nie ma piw rzemieślniczych. Zamówiłbym sobie jakiegoś sikacza i cichaczem wpuścił nieco takiego ekstraktu do szklanki. Goryczka z pewnością zwiększy pijalność. Jak to zrobić? Mój roboczy plan, który chciałbym przedstawić wygląda następująco: Ze względu na pewną granicę, która pozwala uzyskać powiedzmy 100 IBU w cieczy należałoby dodać powiedzmy 2-3 g 11% chmielu na 60' gotowania w objętości 1l wody. Czy w momencie, w którym po normalnym gotowaniu zwiększyłbym ogień i zagęścił płyn do powiedzmy 250 ml to może nastąpić "ucieczka" tych alfa kwasów pod wpływem jakiś reakcji fizyko-chemicznych? Teoretycznie miałbym 250 ml, który ma 400 IBU. Dodając do koncerniaczka 12,5 ml tego ekstraktu uzyskam 20 IBU więcej. Czy to rozumowanie jest poprawne? Drugi problem, jak to z herbatkami chmielowymi - będzie ona mętna, czy w warunkach domowych można ją wyklarować bez ubytku goryczki? Proszę o jakieś sugestie, aby zrobić to jak najlepiej.

2x Ekstrakt ciemny 1,7 L 2x Ekstrakt bursztynowy 1,7 L Chmiel Marynka 30g Chmiel Lubelski 20g Drożdże S04 (US -05?) Które lepiej poradzą sobie z takim BLG? Dodatki: Imbir, suszone jabłka 1. Najbardziej interesuje mnie czy uzyskam wystarczające BLG z taką ilością słodów? 2. Czy te słody są ok do RISa? 3. Gramatura chmielu jest w porządku?

Witajcie. Próbował ktoś może tego chmielu? Szukam czegoś nowego, bardzo nowego, a TB ma go w ofercie jako chmiel eksperymentalny.

Witam na forum jestem nowy, w piwowarstwie również. W chwili obecnej moja pierwsza warka (amber ale) kończy cichą i dziś/jutro będę butelkować. Jako, że upragniony moment "zbiorów i degustacji plonów" zbliża się, może nie wielkimi ale sporymi krokami, zacząłem zastanawiać się nad następnym piwem. przeglądając różne fora, przepisy itp. zastanawiałem się nad "własnym piwem" tj. "oryginalnym połaczeniem słodow i chmielu". I tutaj nasuwa się moje pytanie: jakie są zasady/praktyki w łączeniu różnych odmian słodów i chmielu? Chodzi mi o to czy np. pilzneńskiego może być max 400g jeśli użyto też karmelowego, monachijski musi być w proporcjach 3:1 z pszenicznym itp. (oczywiście te bzdury wymyśliłem na potrzeby postu ). Czym sie powinienem kierować przy eksperymentowaniu? Z góry dziękuję za odpowiedź i przepraszam jeśli pytanie jest nie na miejscu, czy bez sensowne - na chwilę obecną moja wiedza jest raczej na poziomie pdstawowym

Witam, czas najwyższy założyć temat dotyczący uprawy chmielu w roku 2016. Moje zeszłoroczne chmiele już po ogołoceniu karpy i rozsadzeniu na nowe stanowiska (Marynka zdj. nr 1., Lubelski zdj. nr 2). Chmiele amerykańskie zamówione jesienią wsadziłem 3 dni temu i puściły już pędy (Cascade zdj. 3, 4). Comet przesadzony do dużej doniczki i ustawiony w ogrodzie. Osobiście do maja trzymam chmiele lekko przykryte agrowłókniną, przysypaną po obwodzie ziemią. Dzielcie się swoimi spostrzeżeniami

W innym temacie wywiązała się poboczna dyskusja na temat optymalnej ekstraktywności chmielu. Zacytowałem tam teorię z książki Papaziana, wg. której optymalna ekstraktywność zachodzi przy 10 blg. Znalazłem również inne opracowanie: "Improving the hop utilization in the beer biotechnology", w którym autorzy przedstawiają konkretne testy dla 2 odmian chmielu badając ich ekstraktywność zależnie od blg, ph i czasu gotowania. Zamieszczam to opracowanie w załączniku i zapraszam do dyskusji. Dla leniwych z opracowania wynika w skrócie, że: - chmiel o niższym alfa ma wyższą ekstraktywność - stosując pewne uproszczenie można przyjąć, że Papazian był blisko i ok 12 blg da najlepszą ekstraktywność (przy 14 blg jest jeszcze niewielki zysk) - dłuższy czas gotowania (porównanie dotyczy 60, 90 i 120 minut) przekłada się na wyższą ekstraktywność, ale dla chmielu z niższym alfa różnice będą wyraźnie mniejsze - wyższe ph daje wyższą ekstraktywność (ale nie jest polecane z uwagi na inne czynniki, tak na prawdę najlepsze byłoby ph na poziomie 9 ) - podczas gotowania brzeczka stopniowo zmniejsza ph, przez co ekstraktywność spada - trzeba brać pod uwagę, że piwo straci na goryczce podczas fermentacji 876-3370-1-PB.pdf

Witam. Jest to mój pierwszy wpis i nie jestem pewien czy taki temat już tutaj był. Pierwszy raz zamówiłem chmiel w szyszkach i moje pytanie to: Czy podczas gotowania szyszki chmielowe muszę zatopić w jakiś sposób (a może same zatoną), czy mają pływać po powierzchni?